ભક્તિનો માર્ગ - ગુજરાતી આધ્યાત્મિક વાર્તા | Path of Devotion 

એક સાચી સાધના ની વાર્તા

અનોપપુર ગામ પહાડની તળેટીમાં વસેલું એક શાંત અને સુંદર ગામ હતું. તે ગામમાં હરિભાઈ નામનો એક ખેડૂત રહેતો હતો. હરિભાઈ બહુ જ સાધા-સીધા અને મેહનતી માણસ હતો. સવારે ઉઠીને ભગવાનનું નામ લેવું, પછી પોતાના ખેતરમાં જઈને મેંહનત કરવી, એમ જ તેનો દિવસ ગળાતો. તેને ભગવાન ઉપર અગાધ શ્રદ્ધા હતી, પણ ગ્રંથોનો જ્ઞાન નહોતો. તે મંદિરમાં જઈને ફક્ત ભાવથી ફૂલ ચઢાવી આવતો અને પોતાનું કામ કરતો.

એક દિવસ ગામમાં ખબર પડી કે એક મહાન સાધુ, સ્વામી જ્ઞાનાનંદજી, ગામમાં આવી રહ્યા છે. સમગ્ર ગામમાં ખુશીની લહેર ફેલાઈ ગઈ. સ્વામીજીના પધરાવા માટે ગામના મુખ્ય મંદિરને ફૂલો અને ઝંડુઓથી સજાવવામાં આવ્યું.

હરિભાઈએ પણ સાંભળ્યું અને તેનું હૃદય પણ ભક્તિથી ભરાઈ ગયું. તેને લાગ્યું, "આજે મારા જીવનનો સૌથી પવિત્ર દિવસ છે. હું મહાત્માને દર્શન કરીને આશીર્વાદ લઈશ."

સાંજે સર્વજન મંદિરના પ્રાંગણમાં એકઠા થયા. સ્વામી જ્ઞાનાનંદજી તેજસ્વી મુખમુદ્રા ધારણ કરીને આસન પર વિરાજમાન થયા. તેમણે ભગવદ્ ગીતા અને ઉપનિષદ્ પર એક ઉત્તમ પ્રવચન આપ્યું. તેમનો શબ્દો ઘણા જ શાસ્ત્રીય અને ગહન હતા. શિક્ષિત લોકો તેને સમજી શક્યા, પણ હરિભાઈ જેવા સાધારણ ખેડૂતને ઘણી બાબતો સમજાઈ નહીં. પણ તે ફક્ત સ્વામીજીના મુખારવિંદ તરફ શ્રદ્ધાથી તાકીને જોઈ રહ્યો હતો.

પ્રવચન પછી, લોકો આશીર્વાદ લેવા લાઈનમાં ઊભા રહ્યા. દરેક જણો તેમની સામે ફૂલ, ફળ કે ધનની ભેટ મૂકતો હતો. જ્યારે હરિભાઈની વારી આવી, તો તેના હાથમાં ફક્ત એક ચપટી સૂકો ચોખા હતા, જે તે ખેતરમાંથી કાઢીને લાવ્યો હતો. તેને લાજ આવતી હતી, પણ શ્રદ્ધાથી તેણે સ્વામીજીના ચરણોમાં તે ચોખા મૂક્યા.

સ્વામીજીની નજર તેના ખરખચીતા હાથ અને ભક્તિભાવ પર પડી. તેમણે હરિભાઈને પૂછ્યું, "તમારું નામ શું છે, પુત્ર?"

હરિભાઈએ નમ્રતાથી જવાબ આપ્યો, "હરિભાઈ, સ્વામીજી."

"તમે શું કરો છો?"

"હું ખેડૂત છું. ખેતરમાં કામ કરું છું."

સ્વામીજીએ મીઠાશથી કહ્યું, "ખૂબ સારું. આ ચોખાની ભેટ મેં સહર્ષ સ્વીકારી. પણ હવે તમે મારી એક શરત પૂરી કરો. કાલે સવારે તમે તમારા ખેતરમાં જતા પહેલા મારી કુટિયા પાસે આવજો. હું તમને એક મંત્રની દીક્ષા આપીશ. તે મંત્રનો જપ તમે દિવસમાં એક હજાર વાર કરવો."

હરિભાઈનું હૃદય આનંદથી નાચી ઊઠ્યું. તે ઘેર ગયો અને રાતભર ઊંઘ પણ ન આવી. સવારે તેણે સ્નાન કર્યું અને સ્વામીજી પાસે પહોંચ્યો. સ્વામીજીએ તેને એક સરળ મંત્ર – "ૐ નમો ભગવતે વાસુદેવાય" – દીક્ષા તરીકે આપ્યો અને કહ્યું, "યાદ રાખજો, દિવસમાં એક હજાર વાર. એક દિવસ પણ છૂટું નહીં."

હરિભાઈએ આનંદપૂર્વક તે મંત્ર સ્વીકાર્યો અને ખેતરે નીકળી ગયો.

પહેલા થોડા દિવસો તો ખૂબ જ ઉત્સાહથી ગયા. હરિભાઈ ખેતરમાં કામ કરતો, હળ ચલાવતો, પાણી ભરતો અને સાથે સાથે મન હી મનમાં મંત્રનો જપ કરતો. પણ એક સમસ્યા ઊભી થઈ. કામની ભીડમાં તે ગણતરી ભૂલી જતો કે કેટલી વાર જપ કર્યો. રાત્રે ઘેર આવ્યા પછી થાકીને તે ભૂખ્યો પણ સૂઈ જતો. એક હજાર વારની સંખ્યા પૂરી કરવી મુશ્કેલ લાગી.

એક રાત્રે તે ખૂબ જ ચિંતાતુર હતો. "હે પ્રભુ, સ્વામીજીએ મને આપેલું કાર્ય હું પૂરું નથી કરી શકતો. મારી ભક્તિ અપૂર્ણ રહે છે." આ વિચારથી તેને દુઃખ થયું.

ત્યાં જ તેના મનમાં એક વિચાર આવ્યો. તે ઊઠ્યો અને તેની પાસેના એક કાગળ પર એક સો બિંદુઓની એક શીટ બનાવી. હવે દરરોજ, ખેતરે જતા પહેલા, તે દસ શીટ પર સો-સો બિંદુઓ બનાવી લેતો. ખેતરમાં દરેક મંત્ર જપ સાથે તે એક બિંદુ પર ક્રોસ લગાવતો. આ રીતે દસ શીટ પૂરી થાય એટલે એક હજાર મંત્ર પૂરા થઈ જતા. આ યુક્તિથી તે ખુશ થયો અને નિયમિતપણે જપ કરવા લાગ્યો.

સમય જતો ગયો. સ્વામી જ્ઞાનાનંદજી ગામ છોડીને આગળ પ્રયાણ કરી ગયા. પણ હરિભાઈની દિનચર્યા બદલાઈ ગઈ હતી. મંત્ર જપ તેના જીવનનો અવિભાજ્ય ભાગ બની ગયો હતો. વરસો વીતી ગયા. હરિભાઈનાં વાળ સફેદ થઈ ગયા, પણ તેની શ્રદ્ધા અને જપમાં કશો ફેરફાર થયો નહીં.

એક દિવસ, સ્વામી જ્ઞાનાનંદજી ફરી પાછા અનોપપુર ગામ આવ્યા. આ સમયે તેમણે ગામના બહાર નદીકિનારે એક ઓટા પર આશ્રમ બનાવ્યો હતો. દૂર-દૂરથી લોકો તેમના દર્શનાર્થે આવતા.

હરિભાઈને આની ખબર પડતા, તેનું હૃદય ફરી ધબકારા ભરવા લાગ્યું. તેને સ્વામીજીને મળવાની અને તેમને કહેવાની તીવ્ર ઈચ્છા થઈ કે તે આખા વરસો દરમ્યાન તેમનો આદેશ પાળતો રહ્યો છે.

એક સવારે તે સ્વામીજીના આશ્રમ પહોંચ્યો. આશ્રમમાં ભક્તોની ભીડ ખૂબ જ હતી. સ્વામીજી ગંભીર મુદ્રામાં બેઠા હતા અને લોકોને ઉપદેશ આપી રહ્યા હતા. હરિભાઈ દૂર એક ખૂણામાં બેસી ગયો. તેની વૃદ્ધ આંખોમાં ભક્તિ ઝળકી રહી હતી.

તે દિવસે સ્વામીજી ભક્તિના માર્ગ પર પ્રવચન આપી રહ્યા હતા. તેઓ કહેતા હતા, "ભક્તિનો માર્ગ બાહ્ય આડંબરોનો નથી. તે હૃદયની શુદ્ધતાનો માર્ગ છે. કેટલાક લોકો ધ્યાનની જટિલ મુદ્રાઓ ભીડવામાં, લાંબા પૂજા-પાઠ કરવામાં ભક્તિ શોધે છે, પણ સાચી ભક્તિ તો એ છે જે નિરંતર અને નિષ્કામ ભાવથી ઈશ્વરનું સ્મરણ કરે."

તેમની નજર સભામાં ફરતી હતી અને અચાનક તે હરિભાઈ પર ઠરી ગઈ. વરસો પહેલાંનો તે ખેડૂત તેમને ઓળખી શક્યા. સ્વામીજીએ તેને આવકારતા કહ્યું, "આવો, હરિભાઈ. તમે અહીં બેઠા છો? ઊભા થાઓ. સૌને તમારી વાર્તા સંભળાવો."

હરિભાઈ શરમાતો ઊભો થયો. સ્વામીજીએ પૂછ્યું, "પુત્ર, કહો, તમે તે મંત્રનો જપ કર્યો? મેં જે નિયમ આપ્યો હતો, તે પાળ્યો?"

હરિભાઈએ નમ્રતાથી સહમતિમાં માથું હલાવ્યું. "હા, સ્વામીજી. પણ... મને એક બાબત કબૂલ કરવી છે. મેં મંત્ર જપ તો કર્યો, પણ મેં તે શાસ્ત્રીય રીતે નથી કર્યો. હું ખેતરમાં કામ કરતો, હળ ચલાવતો, નીંદરથી લથડિયાં ખાતો, પણ મેં તમારો આદેશ નિભાવ્યો. ગણતરી ન ભૂલું માટે મેં બિંદુઓ વાળી યુક્તિ કરી..."

તેણે પોતાની જેબમાંથી એક જર્જરિત શીટ કાઢી, જેના પર ક્રોસના નિશાન હતા. "આ રહી મારી મદદગાર, સ્વામીજી. આ બિંદુઓની શીટ. મેં રોજ એક હજાર વાર જપ કર્યો છે."

સભામાં બેઠા કેટલાક લોકોને હસી આવ્યું. એક પંડિતજીએ અવગણના ભાવથી કહ્યું, "સ્વામીજી, આ તો બાળકો જેવી રમત છે! ભક્તિ આવી યાંત્રિક નથી હોતી. મંત્રનો અર્થ, ઉચ્ચાર, શુદ્ધતા, એ બધું જરૂરી છે."

સ્વામીજી મન્દ-મન્દ હસ્યા. તેમણે હરિભાઈને પાસે બોલાવ્યો અને તેનો હાથ પોતાના હાથમાં લીધો. પછી તેમણે સભાજનો તરફ જોઈને કહ્યું:

"મિત્રો, આ છે સાચી ભક્તિનો માર્ગ! આ શીટ માત્ર કાગળ નથી, આ એક યાદી નથી. આ તો એક ભક્તના હૃદયની ડાયરી છે. દરેક ક્રોસની પાછળ એક નિષ્ઠા છે, એક શ્રદ્ધા છે, એક સમર્પણ છે. આ માણસે ગ્રંથો નહીં વાંચ્યા, પણ તેણે ભક્તિનો સાર સમજ્યો છે. જ્યારે તમે મંત્રના અર્થ પર ચર્ચા કરતા હતા, ત્યારે આ ભોળો ભક્ત ખેતરમાં હળ ચલાવતો-ચલાવતો ઈશ્વરના નામનો સાદો સ્વર લઈને પ્રકૃતિની ગોદમાં બેઠો હતો. તેની ભક્તિમાં કોઈ દંભ નહોતો, કોઈ આડંબર નહોતો. ફક્ત એક નિશ્ચળ પ્રેમ હતો."

સ્વામીજીએ હરિભાઈનો હાથ જોઈને કહ્યું, "જુઓ આ હાથ. આ હાથમાં ખેતરની માટીની સુગંધ છે, મેહનતનો ઘામ છે અને ભક્તિની સુવાસ છે. ઈશ્વરને આવા હાથ જ ગમે છે. ભક્તિનો માર્ગ દિલથી શરૂ થાય છે અને દિલમાં જ પહોંચે છે. તેની કોઈ જટિલ શરતો નથી. ફક્ત શ્રદ્ધા અને નિષ્ઠા જોઈએ છે."

સ્વામીજીના આ શબ્દો સાંભળીને સભામાં સન્નાટા છવાઈ ગયો. પંડિતજીનો અહંકાર ચૂરચૂર થઈ ગયો. સૌની નજર હરિભાઈના સાદા, પણ તેજસ્વી ચહેરા પર ઠરી રહી.

સ્વામીજીએ હરિભાઈની પીઠ થાબડતા કહ્યું, "હરિભાઈ, તમે જ્ઞાનનગરીના મહારાજા નથી, પણ તમે ભક્તિનગરીના સાચા રાજા છો. તમારો માર્ગ જ સનાતન ભક્તિનો માર્ગ છે."

હરિભાઈની આંખોમાં આંસુ આવી ગયા. તેને સમજાઈ ગયું કે ભગવાનને પહોંચવાનો રસ્તો દિલની શુદ્ધતાથી જ મળે છે. બાહ્ય આડંબરો નહીં.

એ દિવસથી હરિભાઈ 'ભક્ત હરિભાઈ' તરીકે પ્રસિદ્ધ થયો. લોકો તેને દર્શન કરવા આવતા, પણ તે તો પોતાનું સાદું જીવન જીવતો રહ્યો – ખેતરમાં કામ અને ભગવાનના નામનો જપ. તેની કથા આજે પણ લોકોને શીખ આપે છે કે ભક્તિનો માર્ગ હૃદયની એકનિષ્ઠા અને સાદગીથી જ પ્રશસ્ત છે.

સારાંશ: ભક્તિનો સાચો માર્ગ બાહ્ય આડંબરો અને જટિલતામાં નહીં, પણ હૃદયની શુદ્ધ શ્રદ્ધા અને નિરંતર સ્મરણમાં છે. સાદાઈ અને નિષ્ઠા જ સાચી સાધના છે.